ओथंबलेले घन

'साहित्य चपराक' मासिकाच्या जून २०१५ च्या अंकातील कादंबरीकार नरेंद्र नाईक यांचा विशेष लेख!
 

आईच्या शालूचा पल्लू वार्‍यावर फरफरतोय म्हणजे नेमकं काय? कशाची ही लक्षणे? सुसंस्कृत माताविष्कार असतोच मुळी अजातशत्रू. पण... आई गेेलीय तरीही तिचा पल्लू फरफरतोय हा भास का आभास? खरंच तिने अनुपम सौंदर्याची इंद्रनगरी निर्माण केली आहे की काय? घननीळ अंबरात सुंदर झळाळीचा कवडसा म्हणजे तिचे प्रतिबिंब तर नव्हे ना? कदरदान लोकांची क्रांती असतेच मुळी पालखी पदस्थ. धुंदारुन आलेल्या आकाशात चकाकीची रौनक अन् त्यात गजांत लक्ष्मीचा फरारणारा पदर ही कशाची चिन्हे आहेत? शुभ चिन्हे का अशुभ चिन्हे? साक्षात राजराजेश्‍वरांचे पदकमल वलयांकित करणारे हिमनगाचे वादळी वारे तर नव्हेत ना? कारण राजलक्ष्मीने उधळलेली खूबसुरत खुबीदार खैरात म्हणजे सृष्टीला श्रांतावणारा भावविभोर वारा. कारण नरकेसरी वनमालेचा कैफ असतोच मुळी अश्‍विनी सारखा धुंदफुंद घोडदौड करणारा.
वैराग्याचा चकाकता कंठमणी म्हणजे आई. तिचे अष्टभाव असतात रत्नजडीत कवच कुंडले. साक्षात कर्णाला आभूषित करणारे. तिच्या अधरात असतो जाई जुईचा मधाळ गंध. अन् अंत:करण असतं फुलारलेल्या चमेली सारखं गंधाळलेलं. त्यात असतात मन मोहक कुमूद अन् त्यावर लडबडलेले नाजूक साजूक सान सानुले कुसूम! हेच तर असतं तिचं अस्तित्व. चमेलीचा खुशबू आणि घर असतं दरवळणारी शेवंती. म्हणूनच तर तिचा राग असतोय अस्तचलाचा मंगलमय सौंदर्य सेतू. तिचे तादात्म्य असते सुंदर , भावविभोर परंतु ठसकेबाज. म्हणून तर ती कडाडते शेषाद्रीची महिमाशाली बिजली होऊन. तिच्या चर्मचक्षू तारतम्यात असते एक राजभूषण , रत्नजडीत चकाकणारी तर्जनी. त्यावर लुकलुकतात इवले इवले हिरवे पिवळे अन् धवलरंगी माणिक मोती! साक्षात हिरकणीचे हिरे. ती त्रिजगताची असते दार्शनिक आणि सद्वर्तनात असते विश्‍वाची धाडसी दुदुंभी. तिचा विनय असतो पारदर्शक आरसा. दया भाव असतो साक्षात स्वर्गाहूनही सुंदर. उदारता असते पूर्णाहुती. म्हणून तर ती ठरते निर्मिकांची निर्मिती. तिचे निश्‍चल नेत्र पल्लव म्हणजे सृष्टीचं विशाल सुरमा रेखलेले प्राक्तन. तिचा फिरंगी बाणा असतो राष्ट्राचा उपोद्घात. ती मातृत्व करते पादाक्रांत. म्हणून तर ठरते परम दयाळू परमानंद. मुळात आई असते महान. म्हणून तर चराचरात शिंपते प्रचुर माधुर्य. तिचा चेहरा नसतो म्लान. असतो पांथस्थ राजयोगिनी सारखा. तिचे आशीश असतात निर्मोही. निर्मिकांची निर्मिती. आई असते मुलखावरची उधळत उसळत वाहणारी अजिंक्य तटणी. तिचे अभिष्ट असतात उत्कर्षजनक. ती बिरुदवंत नसते पण बिरुदवंताची आई असते महिमाशाली. तिच्या नौबतीची रणभेरी असते कडाडणारी जोत्स्ना पण... मधुर. तिचा स्वर असतो बुलबुल पण... बिगुल. म्हणून तर ती करते रथी महारथीनांही बुनियाद. तिचे रणशिंग असतात रससिंदूर. व्यासंग असतो रसाळ. ती राजयोगाचे राजचिन्ह घेऊन रामराज्य करु इच्छिते लोकपाळ होऊन. पण विघ्न संतोषी विभुती विराजित होतात राजसिंहासनावर राजहंस होऊन. रातवा देतोय हाकाटी शिरोभूषण शुभांगीसाठी पण... साठमारी करणारे आपणच असतोत ना? आता आईनेेेेही मांडलाय सतरंज, सर्वज्ञ होऊन. शरसंधान चालू आहे शिखर संग्रामासाठी. संगराला सुधांशुही हाकाटी घालतोय , हृदयस्थ होऊन. रजनीनाथही होतोय स्वार रजनीवर , निशापती होऊन. तिच्या रुपेरी भावछटात रुपमहाल असतो सुपुत्राच्या तितिक्षेत. पण...
चांदरात फुलारतीय मोहक होऊन. हजारी मोगरा अन् मुश्कहिन्याच्या कस्तुरी घमघमाटात दिशाही दिपलीय आई नावाच्या चरणावर , भक्तसिध्द होऊन. स्वर्णकिरणेही कृतार्थ झालीत तिच्या भालचंद्र मळवटीवर. अनिवार वारा परमसुख घालतोय रंजल्या गांजल्या वांछीतांना. तत्ववेत्ता निसर्ग दुरितांचे तिमिर घालविण्यासाठी अखंड एलगार करतोय कुदरताजवळ. अल्लाही झालाय मेहरबान. कुर्निसात करतोय मातृत्वाला. माता झालीय धर्मशीळा, निर्धनाचा उद्धार करण्यासाठी. पुर्वार्ध विसरुन उत्तरार्धाला आलिंगन देण्यासाठी. कारण महाप्रसादिक महाबुध्द हसतोय शिलालेखावरुन रणफंदीची जात पाहून. गायही हंबरतेय मुलूखगिरीचे मुलूखमैदान पाहून. मूलाधार घेतलाय निशाचरांनी, स्वरुपडे रोशन करण्याचे. पण     आई असतो एक स्वयंभू शिवतारा. अशा मातेसमोर हरण्यातच पुत्राचं खरं सार्थक असतं. बेतालपणाचा ब्रह्मघोळ गिरीधारीचा गुलतुरा नसतो. रोमरंध्री मुक्तीचा दिलदार सप्तरंगी श्‍वास हवा तरच नैतिकता फुलवाती सारखी तेजाळेल , तपोधन होऊन येईल. कारण लोकोत्तर कार्य ज्ञानवंतास शािेभवंत दिसतं. सहज समाधीची मेहेरनजर भाग्योदय निर्मिल. त्यासाठी निरअहंकारी विदेह स्थितीचा ज्ञानेश्‍वर हवा, वर्धमान हवा, येशू, बौध्द हवा. तरच राजभैरवी मृत्यूंजयी ठरेल. ललाटरेषेवर मोहरणारे राजमणी ठरतील. लखलखीत घार्‍या डोळ्यांची लयलूट करता येईल. पण... दगडघाशा लोकांच्या लोचट नजरा कुठली जोशिली समरभूमी निर्माण करुन नवनिर्माणाचा ताज देईल? सत्तांतराचा सुध्दा तंबोरा फुंकावा लागतो. अन्यथा माकड उड्या त्या माकड चेष्टा बनतात. पण... कोणी सांगावं हे मार्मिक अभिधान? दानतच ती काय? उलट वानर उड्या होऊन वानर चेष्टा होईल. तारक असो वा मारक, ललकारीचा चौघडा दणदणायलाच हवा. मग बरदास्त पणाचं वटवाघूळ एखाद्या चमनबागेत पुंजाळत राहील. त्याचे चक्षू कुणाचीच इतराजी न करता दिलभर सुखेनैव पैजरा खात राहिल. तोशिश करणार्‍यांना डाळींबदाणा दाखवून हम भी कुछ कम नहीच रानमांजर ढिसफीस करेल. मग दिंडी दरवाज्यातून गुलहौशी लोकांचा गुलछबु पिपासा जहांबाज होऊन चर्पट पंजरीचा डंका पिटीत दुर्लभ छाव्याचा आव आणतील आणि गहिरीपणाची लहरी जाणीव करुन देतील. मग पिंगट डोळे घुंगट पांघरुन बलीवेदीवर बलिदान करतील. धराधिशांचे बलिदान पाहून आईचा आत्मा चू चू करेल , पृथ्वीपती नरकेसरीसाठी. साखर झोपेतील साखर सुरी म्हणजे साक्षात रक्तपिपासू खंजिरा. हे सारं अवधान म्हणजे मूर्खपणाचा महामूर्ख कळस. आई विसरलीय मग हे असंच होणार. केस संभारातून मायेनं हात फिरविणारी आई, थोपटणारी आई, अश्रूंचा प्रपात करणारी आई, वेदनेला मुक्त वाट करुन देणारी आई, आश्‍वासक आधार देणारी आई, आता सामाजिक जीवनातून बाद झालीय. त्यामुळे ही शोकांतिका.
अरे हिजड्यांनो! आईला सारं दु:ख, व्यथा, वेदना सोसाव्या लागतात, पचवाव्या लागतात. तेव्हा कुठे होते जगत जननी, विश्‍व जननी. खवळलेला दर्या कितीही उसळला तरी तिचे बांध असतात भक्कम. जिजामातेसारखे. त्यासाठी एकच शब्द हवा ‘आई’. त्यात असतात सात्विक भाव आणि सुमधुर स्वर. सिंचन करणारे जल तुषार. अवचित आभाळ भरुन यावं तसं वेदना शमविणारी आई नावाची एकच सर साक्षात जलमोती बनते आणि श्रांत करते अवघ्या सृष्टीला. त्यासाठी बाबांनो! थांबवा आई नावाची फंदफितुरी. ते पहा आकाश मार्गाने येतायेत भाव भावनांचे मोती. पिंगा घालतायेत हल्लकल्लोळ करुन. साक्षात बरसून गेलेल्या मेघमालेचे शुभ्र स्फटिक मणी अन् त्यातील जलधारा म्हणजे आई. मातृत्वाचा सुवर्णकुंभ, कांचनरुप पैलू. आईच्या हास्यात असतात विरक्त तत्वज्ञ भाव! एखाद्या योग्यासारखे. मग ते हसू कसंही असो, त्यात असतं मातृप्रितीचं आगर. माता आवेग हेच तिचं वास्तव सत्यरुप. जळी, स्थळी, काष्ठी, पाषाणी रेंगाळत राहणारं रुप म्हणजे माताविष्कार. एखाद्या मंदिरातील सुगंध. आई असते फुलारलेल्या फुलांची वेली. मायेची उब देणारी अन् जीवन संगीत फुलविणारी फिलॉसॉफर...! मायेचा ओलावा, प्रितीची संततधार अभावितपणे येते तिच्या मनाच्या कोंदणातून , अवचितपणे अन् हळवेपण घेऊन. विरहाच्या वेदनेत मावळत्या रवीची सुंदर किरणे पडल्यानंतर जशी धरा फुलावी, तशी आई. एखाद्या सागरात लाटा उसळाव्यात तशी पण... पिलांच्या पंखात बळ आलं की, पाखरं उडून जात दाही दिशांना. घर मात्र रितं रितं....सुनं सुनं... पण... आई हृदयाची एक विण तालवाद्य होऊन जीवनाचा अर्थगर्भ शोधते, पिलांच्या परतण्यात. हृदयात असतो वेदनेचा उसळता सागर , डोळ्यात असतो आसवांचा महापूर. पण... पिलं सैरभैरलीत , पारध्यांच्या बाणावर. आक्रोश अन् चित्कार दंगतोय, रेखीव घननीळ अंबरबनात. तशी आईच्या सुरांनी साथ सोडलीय अन् शब्दांनी नातं तोडलं.
तिच्या काचेसारख्या सुंदर डोळ्यातून पिलांच्या पाऊल खुणा अधिकाधिक गहिर्‍या होतात. खरचं पिलं गेलीत का दिशाहीनपणे पारध्यांच्या बाणावर? दिव्य नेत्र शमलेत का? आई हृदयाची उकल खरंच काय असते? अनात्म आत्म शुध्दी म्हणजे आई. तिचा अनुग्रह म्हणजे प्रीती. प्रीती म्हणजे केवड्याच्या फुलाने आसमंताला दिलेले मुक्तदान. पश्‍चिमाते चंद्रकोरही आनंदघन होऊन बहरलेय, दिशा दिशांचे सौंदर्य दिप्तीमान झालेय, अबोलीची फुलेही लहरलीत, डेरेदार गुच्छ स्वच्छंदी बागडू लागलीत, रानावनातील पशुपक्षी अभिनिवेशाची तुतारी फुंकत एलगार करु लागलेत, सौंदर्यपूजक हिमालयही सौंदर्यावर भाळलाय, मावळतीचा सूर्यही अमित मनोहर हिरव्यागार पाचूची उधळण करतोय, नारळी पोफळीच्या बागा क्षितिजाशी तन्मय पावल्यात म्हणूनच की काय, पश्‍चिम दिशा सौंदर्य लालीची आरक्त आभा घेऊन नर्तन करु लागलीय. पक्ष्यांचा आक्रंदता स्वर मधाळ बनलाय. भिजपावसाची रिपरिप सुरु झालीय. कारण आई नावाचा आरासपानी क्षण प्रकटलाय. त्यामुळे गायी गुरांच्या गालावर हास्याची खळी उमटलीय. खरंच अंधार विरलाय. अभ्र पटलावर सुवर्णलालीमा लालबंुंद झळाळी फेकू लागलीय. तसा गुलाबी गंधीत वारा सैरभैरलाय. रंजीस जिवावर मेघमंडळ निळसर आवरण आच्छादू लागलयं. तसे बोलके डोळे श्रांतावले. दाटून आलेले विरहाचे मळभ पांगले. उष:कालाची पहाट फुलली. रविराजाची कोवळी किरणे धरेवर अंकुरली आणि आनंदघन साश्‍चर्य बागडू लागलं. का बागडणार नाही? माता आविष्कार असतोच मुळात उधाणलेला. त्यामुळेच तर घन ओथंबून आले. अथांग सागरासारखे. सागराची गाजही असते लक्षदीप. एक एक शब्द असतो तटबंदी किल्ल्याचा दिंडी दरवाजा. याच दरवाजातून हिरवेगार पाचूचे माणिक मोती आपल्या अगम्य इच्छा शक्तीचा जय मल्हार करीत उधळलेले. कोणे एके काळचे सुपुत्र. याच सुपुत्रांना शुभ चिंतन करण्यासाठी आईच्या मालवलेला डोळ्यातील तेजाळलेली बिजली चकाकते आहे. खरंच हा भास की आभास? आभास कसा असेल? आईचे दशांगुळे केस संभारात गरगरलीत. आई म्हणजे निश्‍चयाचा महामेरु. अचेतन पडलेली चकाकणारे काजवेही सचेतन संजीवन बनले. फक्त एका आई नावाच्या उद्गाराने.
आईच्या सुरातील गहिरी आर्त आणि एक पापणी भरुन आलेला थेंब विश्‍वाला श्रांतावू शकतो. ही तिची किमया. सायासा-प्रयासाने निर्मिलेली दुनिया म्हणजे पहाटेचे मंगलमय दवबिंदू अन् त्यात श्रांतावलेली भूपाळी. जणू गेंदेदार फुलातील परागकणांची टपोरे सुंदर मोती. काही फुललेली , काही गुंफलेली , काही माळलेली , फुलेच फुले म्हणजे आई. आई नावाचं कमळ पाकळी स्थित हृदय म्हणजे साक्षात फुलांनी बहरलेली फुल परडी. नव्हे गुलजार फुलांनी रेखलेलं सुंदर मन भावन विश्व.साक्षात आकाशात उधाणलेला इंद्रधनु. रंगीबेरंगी फुलांच्या वरमाला नव्हे वनमाला. धरेवर साकारलेला चांदणचुरा. शीतल चांदण्याची बरसात. खळाळणार्‍या यमुनेच्या बांधा वरील वनराई. हिरवीगार वनशोभा. अन् त्यात रेंगाळलेली आईची देखणी कांचन पावलं. काचेसारख्या ऐलतीरावर पैलतीरावर पसरलेलं विहंगम पाणीच पाणी म्हणजे मातृत्वाचा जागर. आई म्हणजे पतितांना पावन करणारा जलकुंभ. शतकानुशतके पतितांना अलंकृत करणारी गर्भश्रीमंत गुढी. पण... शिल्पकृतीने विभूषित झालेली. स्थितप्रज्ञ महात्मा गौतम बुध्दासारखी. साक्षात योगयोगेश्‍वर. म्हणून तर बासरीचा स्वर लाभलेली जणू पृथ्वीभराची अलभ्य आरती. गाभार्‍यातील घंटानाद. नादब्रह्म मुख , नितळ कांती, जणू हसरी गोकर्ण कलिका. सुराच्या दुनियेतील धवलरंगी स्फटीक. साक्षात पार्वती पती शंकर तर कधी कदंबावर उतरलेलं पुनवेचं चांदणं. काळोखात टिकणारा एक आत्मीय कलानंद. सर्वांग सुंदर बासरी. म्हणून तर संयमी. सौंदर्य उधळण करणारी मुक्तमाला. देवताधिपतींची देवता. यहा थी कहा गयी? आई नाही म्हणजे खरंच काय नाही? सृष्टीभराचा दिवा मालवलाय. नुसता बोचरा गारठा. थडथडणारा. थरारक भावस्पंदन. झावळ मावळतीकडं झुकणारं फिकट चंद्रबिंब पण... तिचे हसरे डोळे , निहायत खुश. कारण तिने दिलेत पुढल्या पिढीला बोलक्या डोळ्यांची मन मोहक लाडलाडली. कदाचित ती कुणाची कन्या पण... भविष्याची जगजननी. इवलीशी कळी पण... उद्याच फूल. एक गंधीत गुलजार फुल. म्हणजे मा!
उमलणारी खुबसुरत खुशबू. गुलाब कळीच्या रुपानं अवतरलेलं एक खुदाचं रुप. स्वरांचा धुंदफुंद खुशबू. खळाळणारे निर्झर. कडाराजीत कोसळणारे धबधबे. पर्वतराजीला आभूषित करणारे कारंजे. पण... देखणा भाव लाभलेले मुखकमल. चंद्रकोरीतला चंद्रमा. निर्व्याज प्रीती, दुनियाभराचे सुगम संगीत. जणू काचेरी दर्पण. पण... तेजस्वी जगन्नाथ. आई म्हणजे रहमदिल. मासूम प्रीत! विश्‍व भराचा मूल्यवान दागिना.भाषेचं आद्याक्षर म्हणजे आई. कधीच क्षर न होणारे अविनाशी. मनोज्ञ सत्यदर्शन. दीपार्चनाचा मंगलमय प्रकाश, पृथ्वीमोलाचं लावण्यरुप. कौतुकभरल्या शब्दांची उधळण. अन् त्यात सामावलेला अदाकारी सोहळा. प्रीतीच्या शोधात उधाणलेला प्रवाह. वात्सल्याने प्रवाहित करणारी जीवनदायिनी. केसात माळलेलं जास्वंदी फूल. अलगत पापणीत सामावलेलं नयन मनोहर रेशमी सुख. तरीही अश्रू फुलांचे अलंकार ल्यालेली रत्नजडीत व्रतस्थ आई. केसात माळलेली, महफिलीत उधळलेली अन् शवावर वाहिलेली फुले कधीच निर्माल्य होवू शकत नाहीत पण... देवत्वावर वाहिलेली निश्‍चितच निर्माल्य असतात. तेच रुप म्हणजे आई. तिच्या चरणावर टपटपलेला प्राजक्ताचा सडा जसा काय मोहरलेला गुलाबी चंद्र. अनेक सुख दु:खाच्या रेशीम धाग्यांनी गुंफलेली मोहन माळ, कातळ फोडणारा झरा, स्नेहाने जडावलेले मोती. असं सुख म्हणजे आई. पण... विझलेल्या राखेत उन्मळून पडलेला सागर. तरीही हसरा गुलाब. राज प्रासादिक देखणं रुप. धुंद गंध उधळणारं एक पराभूतांचं जीणं तरीही तिच्या प्रीतीचा मांगलिक सोहळा मुळातच देखणा असतो. जसा काय तेज:पुंज इंद्राचा ऐरावत. आयाळ लाभलेला धवलरंगी अश्‍व. अन् धीर गंभीर गर्जना पण... पहाटेला कवेत घेणारा, चिखलातल्या विरक्त पंकज कलिके सारखा. तरीही सत्ता पिपासू गोमटेश्‍वरांचें उमदं घोडं. स्वार्थार्थ हाकाटी देत नीरक्षीर ओळखण्याची अक्कल गहाण ठेवून संयम आणि सदाचाराची नीती जगाच्या वेशीवर टांगून फिरतोय , तरीही केवड्याच्या सोेनेरी पानासारखा दरळवणारा सदाबहार खुशबू म्हणजे आई. म्हणून तर देवालयात मंद समयी प्रज्वलीत होते, तेजाळते. तरीही ढेरपोट्या थोतांड्याला काय माहीत, महिमाशाली मंगलमय दीपोत्सव. गुळाचा गणपती, धर्मभ्रष्ट आणि कर्मभ्रष्ट. शून्य किमतीचा. जशी काय चिवट घोरपड. पण... आई म्हणजे आदिम सत्य. जन्मा पेक्षा कर्माने तेजाळणारी दीपिका. माणूसकीप्रधान गहिरे तत्व आणि श्रेष्ठतम भाव. देखणा हिरवागार डोंगर. पाचू माणकाच्या कोंदणात लखलखणारा गहिरा हिरा अन् टपटपणारा चाफा म्हणजे समाधिस्त संजीवन संवेदना. आतून बाहेरुन देवत्व, देशभूषण, कुलभूषण म्हणजे आई. जणू कुंतलगिरीचा वर्धमान. जसा काय सुचितेचा सदाबहार. भावविभोर आनंद सोहळा. आई म्हणजे सत्त, चित, स्वरुप. त्रिपुरसुंदरी. कैवल्यरुपी मातृउत्सवाची पर्वणी. साक्षात क्षमाली पर्व. आई म्हणजे वेदांताचे तत्वसार , भूषणभूत दीप , मेघमल्हार , विशुद्ध नामसंकीर्तन , स्वात्मसुखाचा आनंदघन सोहळा. म्हणून तर अपत्याचा कीर्तीवंत उत्कर्ष. साक्षात मूल्यात्मक आत्म तत्वाची मधुरा भक्ती. आई म्हणजे कर्मयोग , प्रेमयोग सांगणारा भगवतगीतेतील कृष्णाचा सामाजिक वेदांत. हृदयस्थ प्रज्ञा. मातृकीर्तनाचा महिमा. अभूतपूर्व क्षमाशील. साक्षात प्रचोदयात. सामाजिक निष्ठा आणि नैतिक जीवनाची प्रेरणा म्हणजे आई. ज्ञानज्ञ सौंदर्याने लडबडलेले शब्दरुप ममत्व म्हणजे आई. भिक्षांनदेहीचा आलख म्हणजे आई. साक्षात तुळसगंध. पण... शब्दही मुके झालेत, आई नावाचा ब्रम्हांड शोधता शोधता. गोडगंधीत सुधारस काही हाती लागलाच नाही. खरंच माझी भ्रमंती शमलीय का? कांचनाचं सौंदर्य वाढविणारा अलंकार, अलंकापुरी पुण्यभूमी, द्वेत अद्वेत आईचा शोध लागलाय का? आई गेलीय खरंच केवढा अनर्थ. पृथ्वीभराचा विद्ध्वंस. पाखराला परतीची तमा नसावी पण... दारात वाट पाहणारी आई असावी.तसा श्‍वेत पदर फडफडतो घननीळ् अंबरात अन्  व्याकुळ हुंदका फुटतो आईच्या प्रतिक्षेत... आ..ऽऽ ई...ऽ आ..ऽऽ ई...ऽ आ..ऽऽ ई...ऽ...
- नरेंद्र नाईक
कळमनुरी, जि. हिंगोली 
९४२१३८४००७